Herken en handel

Veel laaggeletterden zijn onzeker. Ze schamen zich en proberen hun problemen met lezen en schrijven te verbergen. Daardoor is het lastig laaggeletterdheid te herkennen. Waar kun je op letten? Iemand kan bijvoorbeeld:

• thuis iets willen invullen. Of vragen of iemand anders het even kan voorlezen of opschrijven
• alleen kijken naar een tekst zonder de ogen te bewegen over de tekst
• excuses gebruiken als ‘ik ben mijn bril vergeten’ of ‘ik heb een zere hand’ als ze iets moeten lezen of schrijven
• een uur te vroeg of te laat zijn op een afspraak
• geen e-mailadres hebben
• een slecht leesbaar handschrift hebben
• geen punten of komma’s gebruiken
• moeite hebben met mobiel bankieren
• negatief praten over schoolervaring

• neem de tijd voor uitleg en ga eventueel apart zitten
• gebruik eenvoudige taal maar spreek je cliënt wel aan als volwassene
• gebruik beeldmateriaal, zoals tekeningen en illustraties om je uitleg te verduidelijken 
• gebruik korte zinnen
• gebruik zoveel mogelijk de tegenwoordige tijd. Ik loop. Ik zit. Ik spreek.
• vermijd beeldspraak, zoals spreekwoorden of gezegden
• kies dezelfde woorden als je cliënt gebruikt
• stel één vraag tegelijk
• beperk de informatie tot drie kernpunten en geef aan welke het belangrijkst is
• herhaal de belangrijkste punten en maak tips en adviezen concreet
• spreek duidelijk en niet te snel
• moedig je cliënt aan vragen te stellen. Zeg: ‘Welke vragen heeft u nog?’ Niet: ‘Heeft u nog vragen?’. Het antwoord is dan meestal nee
• gebruik zo min mogelijk afkortingen, jargon en Engelse woorden
• laaggeletterden begrijpen en onthouden vooral door voordoen, nadoen en herhalen. De terugvraagmethode helpt hierbij.

• oordeel niet te snel. Ga je er vanuit dat een cliënt niet gemotiveerd is omdat hij niet op je berichtjes reageert? Bedenk dat iemand misschien niet digitaal vaardig is
• bedenk en stel de juiste vragen. Vraag niet: ‘Bent u laaggeletterd?’ Maar stel vragen eromheen, zoals ‘leest u uw post altijd zelf? ‘vindt u het gemakkelijk om met DigiD te werken?’ ‘zijn er mensen die u helpen als u brieven krijgt?’ Zo krijg je inzicht in de taalvaardigheid van je cliënt
• zorg dat het onderwerp normaal wordt, ook voor jezelf. Veel professionals vinden het gênant om te vragen of iemand moeite heeft met lezen. Maak het onderwerp niet te zwaar. In Nederland zijn 2,5 miljoen mensen laaggeletterd
• maak een aantekening in het dossier van je cliënt dat hij laaggeletterd is. Zo zijn collega’s en andere professionals ook op de hoogte en hoeft je cliënt het niet telkens opnieuw te vertellen
• communiceer duidelijk over afspraken en tijden. Mensen die moeite hebben met lezen en schrijven, vinden klokkijken vaak ook lastig. Probeer op een heel of half uur af te spreken. En: In de ene taal betekent half vóór het hele uur, in de andere taal juist daarna. Dat is verwarrend. Stuur je cliënt ter herinnering een whatsapp of sms voor de afspraak of spreek een bericht in.

Check door middel van de terugvraagmethode of je boodschap is overgekomen. Vraag je cliënt of je het goed hebt uitgelegd. Bijvoorbeeld met vragen als:

• ik wil graag weten of ik het goed heb uitgelegd. Kunt u mij vertellen wat u nu gaat doen?
• hoe gaat u straks (uw medicijnen innemen, dat document regelen, ...)?
• wat vertelt u straks aan uw partner als u thuiskomt?

Wil je cliënt beter in taal worden? Dan kun je hem of haar doorverwijzen naar taallessen. De gemeente biedt gratis taaltrainingen. Van korte cursussen tot een hele opleiding.